Zaburzenia osobowości – część 1.

W dotychczasowych badaniach nad zaburzeniami osobowości wyodrębnić można cztery podstawowe kierunki, teorie:
1. Konstytucjonalna,
2. Dynamiczna
3. Systemowa,
4. Cech osobowości

Teoria konstytucjonalna.
Już w czasach starożytnych, w 450 roku p.n.e. grecki lekarz Hipokrates wyodrębnił dwa podstawowe typy budowy ciała: szczupłą i krępą – którym przypisał odpowiednio podatność na gruźlicę i wylewy krwi. Z kolei niemiecki lekarz psychiatra Ernst Kretschmer wykorzystał wiele znanych podziałów na typy fizyczne. W wieku XVIII opisywane były trzy typy ludzi:

• typ szczupły,
• typ gruby,
• typ atletyczny.

Kretschmer skonstruował szczegółowy kwestionariusz pozwalający na zakwalifikowanie badanych do trzech wyróżnionych typów.

• Typ asteniczny (leptosomatyk, astenik) – osoba o budowie ciała wątłej i smukłej. Przeciętna waga oraz miary obwodu i szerokości są poniżej ogółu dla danego wieku i płci. Skóra sucha i blada, szczupłe ręce, słabo rozwinięte mięśnie i dłonie o delikatnych kostkach. Długa i wąska klatka piersiowa, płaski brzuch.
• Typ pykniczny (pyknik) – osoba o rozwiniętej głowie, klatce piersiowej i brzuchu. Ciało ma tendencje do rozkładania tłuszczu wokół tułowia. Średni wzrost, zaokrąglona figura, szeroka twarz na masywnej szyi, okazały, tłusty brzuch.
• Typ atletyczny (atletyk) osoba o silnie rozwiniętym kośćcu mięśni a także skóry. Silny brzuch i dobrze rozwinięta klatka piersiowa, silne nogi.

Ponadto Kretschmer wyróżnił typ dysplastyczny (asymetryczny, dysplastyk), czyli osoby, które wyraźnie odbiegają od normy. Porównując budowę fizyczną pacjentów z diagnozami ich umysłowych schorzeń wywnioskował, że:

• typ pykniczny ma skłonność zapadać na wahania nastroju typu maniakalno-depresyjnego,
• typ asteniczny, atletyczny i dysplastyczny choruje częściej na schorzenia wycofującej się osobowości wskazującej na schizofrenię. Rozszerzając teorię, wyróżnił dwa typy osobowości.

Mimo rzetelnych pomiarów ustalenia Kretschmera nie uwzględniały wieku pacjentów. Choroba dwubiegunowa pojawia się częściej w drugiej połowie życia, ludzie też z wiekiem mają skłonność przybierać na wadze. Schizofrenia zaś pojawia się częściej w młodym wieku, gdy ciało większości ludzi jest szczuplejsze niż w wieku późnym.

Teoria dynamiczna jest jedną z głównych szkół psychologicznych. Kładzie ona

nacisk na dynamiczne siły rządzące osobowością, wskazując możliwości występowania konfliktów między nimi oraz przedstawia propozycję ich redukcji („leczenia”). W teorii tej uznaje się, że głównym źródłem psychologicznych problemów zdrowotnych jest konflikt między sprzecznymi dążeniami różnych warstw osobowości, co skutkuje lękiem, złym samopoczuciem oraz innymi niekorzystnymi objawami. Według tej teorii pierwotne motywy ludzkiego działania leżą we wrodzonych, nieświadomych strukturach osobowości (id). Tworzona w nich energia psychiczna (proces pierwotny) usiłuje przedostać się do ego, celem realizacji (zaspokojenia, gratyfikacji – proces wtórny). Za ojca tej teorii uznać trzeba Zygmunta Freuda, który pierwszy wprowadził ją do psychologii tworząc kompletną teorię psychologiczną oraz metodę terapeutyczną – psychoanaliza. Jego kontynuatorami byli Gustav Jung, Alfred Adler.

Teoria systemowa stworzona została w drugiej połowie XX wieku przez Ludwiga von Bertalanffy’ego. W swojej teorii podkreślał on znaczenie koncepcji interakcji.

Twierdził, że system polega na współzależnościach między stronami lub ludźmi, którzy biorą w nim udział. 

Teoria zakłada, że każda osoba funkcjonuje w codziennym życiu w różnych zbiorach nazywanych systemami, czyli środowiskami, np. rodzina, praca, itd., które mają wpływ na jej stan psychiczny i emocjonalny. Psychologia systemowa podkreśla fenomen związków i komunikacji w grupach. Analizuje relacje i wyłaniające się z nich części składowe.

Zgodnie z założeniami tej teorii osobowość jest efektem zdolności układu nerwowego do tworzenia złożonych schematów funkcjonalnych w relacji z otoczeniem.

Cechy osobowości. Obecnie jest to główna, można powiedzieć pierwszoplanowa teoria w psychiatrii badająca zaburzenia osobowości.

Pionierem w zakresie badań nad cechami jest Gordon Allport. Teoria ta zmierza do opisu osobowości za pomocą kategorii cech. Cecha jest właściwością względnie stałą, bardziej stałą niż nawyk, charakterystyczną dla jednostki, wpływającą na jej zachowanie emocje i osądy, przejawiających się w różnych sytuacjach. Tak rozumiana cecha ma charakter latentny — nie można jej bezpośrednio zaobserwować, posiada status zmiennej pośredniczącej między bodźcem a reakcją. Teoria ta nastawiona jest na odkrywanie różnic indywidualnych, rezygnuje natomiast z odkrywania mechanizmów osobowości.

Allport próbował wytłumaczyć związek między cechami, a czynnikami sytuacyjnymi zwracając uwagę na to, że cecha wyrażana jest nie tylko w zachowaniu będącym reakcją na okoliczności, ale i w wyborze samych sytuacji. Podstawowy podział cech wprowadzony przez Allporta obejmował cechy nomotetyczne (właściwe dla ogółu ludzi) i cechy idiograficzne (opisujące jednostki). Oprócz tego wyróżniał cechy dominujące, centralne i wtórne.

Uważał, że znaczna ilość cech ma charakter wrodzony (jednak hipotezy te nie zostały przez niego potwierdzone badaniami), oraz że cechy, podobnie jak postawy, nie podlegają wartościowaniu. W tym rozumieniu człowiek może posiadać cechy wzajemnie wykluczające się, jednak jednym z powodów istnienia cech jest ich zdolność do uspójniania zachowania.  Teoria cech Allporta, podobnie jak inne koncepcje z tego zakresu, eksploruje kwestię różnic indywidualnych, kładąc mniejszy nacisk na badanie mechanizmów osobowości.

Czym jest osobowość?

Osobowość (łac. Persona) to charakterystyczne wzorce myśli, uczuć i zachowań, które czynią osobę wyjątkową. Uważa się, że osobowość wyłania się z wnętrza jednostki i pozostaje dość spójna przez całe życie.

 Charakterystyka osobowości

Na osobowość składają się cechy i wzorce myślenia oraz emocje odgrywają ważną rolę w życiu człowieka a także następujące podstawowe cechy osobowości:

1. spójność w zachowaniach w ten sam lub podobny sposób w różnych sytuacjach,
2. czynniki psychologiczne i fizjologiczne: choć osobowość jest konstrukcją psychologiczną sugeruje się, że wpływają na nią również procesy i potrzeby biologiczne,
3. zachowania i działania: osobowość nie tylko wpływa na to, jak poruszamy się i reagujemy w naszym otoczeniu, ale także powoduje, że działamy w określony sposób,
4. wrażenia: osobowość przejawia się również w naszych myślach, uczuciach, bliskich związkach i innych interakcjach społecznych.

Czym są zaburzenia osobowości?

Zaburzenia osobowości są identyfikowane jako względnie trwałe i nieelastyczne zachowania przejawiające się zakłóceniem prawidłowego funkcjonowania. Osoby z zaburzeniami osobowości mają znaczne upośledzenie relacji, procesów myślowych, poczucia własnej wartości i funkcjonowania zawodowego. Osoby takie nie potrafią dostosować się do grupy, co powoduje problemy w funkcjonowaniu w życiu społecznym i zawodowym.

Zaburzenia osobowości zwykle objawiają się, jako:

• negatywne nastawienie do świata,
• wycofanie,
• nadmierna chęć kierowania innymi.

Nie ma jasnej przyczyny pochodzenia zaburzeń osobowości. Przyjmuje się, że za zaburzenia można winić zarówno dziedziczenie genetyczne, jak i wczesne problemy z przywiązaniem.

Zaburzenia osobowości pojawiają się zwykle w wieku młodzieńczym lub wczesnej dorosłości.

Rodzaje zaburzeń osobowości

W zależności od przyjętej klasyfikacji mamy do czynienia z drobnymi różnicami w typologii zaburzeń osobowości.

Mamy tu do czynienia dwoma klasyfikacjami Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, mianowicie DSM-IV i DSM-V.

Pierwsza z nich jest też obowiązującym standardem w armiach NATO. Jest umieszczona m.in. w wydanej w języku polskim publikacji „Kryteria Diagnostyczne według DSM-IV-TR”, stanowiącym. Druga jest kolejną edycją zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, która została opublikowana 18 maja 2013 roku.

Podział zaburzeń osobowości według DSM-IV

• Zaburzenia osobowości – oś II (ang. Personality Disorders)
  • Zaburzenia osobowości typu A– zaburzenia dziwaczno-ekscentryczne (ang. Cluster A Personality Disorders)
    • Paranoiczne zaburzenie osobowości
    • Schizoidalne zaburzenie osobowości
    • Schizotypowe zaburzenie osobowości
  • Zaburzenia osobowości typu B– zaburzenia dramatyczno-niekonsekwentne (ang. Cluster B Personality Disorders)
    • Antyspołeczne zaburzenie osobowości
    • Zaburzenie osobowości z pogranicza – borderline
    • Histrioniczne zaburzenie osobowości
    • Narcystyczne zaburzenie osobowości
  • Zaburzenia osobowości typu C– zaburzenia obawowo-lękowe (ang. Cluster C Personality Disorders)
    • Zaburzenie osobowości unikowej
    • Zaburzenie osobowości zależnej(
    • Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości
    • Zaburzenie osobowości bliżej nieokreślone

 Krótkie opisy zaburzeń os. z DSM-III-R i DSM-IV według Millona

• Paranoiczne – osoba stale mająca się na baczności, defensywna, nieufna, podejrzliwa. Przesadnie wyczulona na to, że ktoś może chcieć jej przeszkodzić lub skrzywdzić ją. Stale poszukuje dowodów potwierdzających spiskową teorię rzeczywistości. Siebie samą uważa za osobę postępującą w sposób słuszny, a i tak prześladowaną.
• Schizoidalne – osoba apatyczna, zobojętniała, wycofana, osamotniona. Nie pragnie ani nie potrzebuje utrzymywania związków z innymi ludźmi. Jest w minimalnym stopniu świadoma własnych uczuć oraz uczuć innych ludzi. Nie ma żadnego celu w życiu ani ambicji, albo też ma ich niewiele.
• Schizotypowe – osoba ekscentryczna, alienująca się, dziwaczna, nieobecna duchem. Przejawia osobliwe manieryzmy i zachowania. Odczytuje myśli innych ludzi. Zaabsorbowana niezwykłymi marzeniami i dziwnymi przekonaniami. Zaciera granice między rzeczywistością a światem fantazji.
• Antyspołeczne – osoba impulsywna, nieodpowiedzialna, niepodporządkowująca się normom, nie do opanowania. Działa bez namysłu. Spełnia społeczne oczekiwania, o ile służy to jej samej. Lekceważy społeczne obyczaje, reguły i standardy. Postrzega samą siebie jako wolną i niezależną.
• Z pogranicza – osoba nieprzewidywalna, manipulatorska, niestabilna. Panicznie boi się porzucenia przez innych i odosobnienia. Przeżywa gwałtowne zmieniające się nastroje. Przechodzi nagle z uczucia miłości do nienawiści i na odwrót. Widzi siebie oraz innych ludzi raz w białych, a raz w czarnych kolorach.
• Histrioniczne – osoba o teatralnym zachowaniu, uwodzicielska, płytka, poszukująca wrażeń, próżna. Reaguje z przesadą na najdrobniejsze nawet zdarzenia. Zachowuje się ekshibicjonistycznie, aby uzyskać uwagę i przychylność innych ludzi. Postrzega samą siebie jako atrakcyjną i pełną uroku.
• Narcystyczne – osoba egoistyczna, arogancka, mająca przesadnie wysokie mniemanie o sobie, beztroska. Pochłonięta fantazjami o sukcesach, urodzie lub osiągnięciach. Postrzega samą siebie jako godną uwielbienia, a także istotę wyższego rzędu, zasługującą na szczególne traktowanie.
• Unikające – osoba stale wahająca się, czująca się niezręcznie, zakłopotana, zalękniona. Odczuwa napięcie w sytuacjach społecznych z powodu obawy przed odrzuceniem. Nękana ciągłym lękiem przed podejmowaniem działania. Postrzega samą siebie jako nieudolną, gorszą od innych lub nieatrakcyjną. Czuje się samotna i pusta.
• Zależne – osoba bezradna, nieudolna, uległa, niedojrzała. Wycofuje się z pełnienia dorosłych obowiązków. Postrzega siebie jako słaba i delikatną. Szuka pocieszenia u osób silniejszych.
• Obsesyjno-kompulsyjne – osoba powściągliwa, skrupulatna, okazująca innym szacunek, usztywniona. Prowadzi życie spętane regułami. Trzyma się mocno społecznych konwenansów. Postrzega świat w kategoriach reguł i hierarchii. Siebie samą widzi jako oddaną, rzetelną, sprawną i produktywną.
• Depresyjne – osoba ponura, zniechęcona, pesymistycznie nastawiona, skłonna do rozmyślań, nastawiona fatalistycznie. Prezentuje się jako bezradna i opuszczona przez innych. Czuje się bezwartościowa, winna i bezsilna. Ocenia samą siebie jako zasługującą tylko na krytykę i potępienie.
• Negatywistyczne (pasywno-agresywne) – osoba pełna urazy, przekorna, sceptyczna, niezadowolona. Nie ulega oczekiwaniom innych. Celowo działa nieefektywnie. Daje upust swojej złości w sposób pośredni, krzyżując plany innym ludziom. Jest na przemian kapryśna i rozdrażniona, a potem posępna i wycofana.
• Sadystyczne – osoba pełna wrogości, raniąca innych, okrutna, dogmatyczna. Skłonna do nagłych wybuchów wściekłości. Odczuwa zadowolenie z dominowania, zastraszania i upokarzania innych. Jest uparta i niekorygowalna.
• Masochistyczne (autodestrukcyjne) – osoba uległa, unikająca przyjemności, służalcza. Czuje się godna potępienia, usuwa się w cień. Zachęca innych do wykorzystywania jej. Celowo udaremnia własne przedsięwzięcia. Poszukuje związków z partnerami, którzy ją potępiają lub źle traktują.

Klasyfikacja DSM-V Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego wyróżnia 10 typów zaburzeń:

Krótkie charakterystyki zaburzeń osobowości według DSM-5

Zaburzenie	Wzorzec zaburzonego zachowania
Paranoiczne	Nieufność i podejrzliwość wobec innych ludzi, gdyż ich motywy działania interpretowane są jako wrogie.
Schizoidalne	Oderwanie, wycofanie z relacji społecznych oraz ograniczona ekspresja emocjonalna.
Schizotypowe	Dominuje dolegliwe poczucie dyskomfortu w bliskich związkach; występują zaburzenia poznawcze lub percepcji oraz ekscentryczność w zachowaniu.
Antyspołeczne	Lekceważenie i łamanie norm społecznych oraz praw innych ludzi.
Z pogranicza	Niestabilność w związkach interpersonalnych, niestałość obrazu siebie, afektu i znaczna impulsywność.
Histrioniczne	Nadmierna emocjonalność oraz zabieganie o uwagę innych.
Narcystyczne	Pretensjonalność, potrzeba bycia podziwianym i brak empatii.
Unikające	Zahamowanie społeczne, poczucie nieadekwatności i nadwrażliwość na negatywną ocenę.
Zależne	Uległość i nadmierne przywiązanie w relacjach interpersonalnych, wynikające z przesadnej potrzeby czyjejś opieki.
Obsesyjno-kompulsyjne	Zaabsorbowanie uporządkowaniem, perfekcjonizm i potrzeba kontroli.
Z. o. bliżej nieokreślone	Stwierdzane, gdy: 1.   wzorzec zachowań spełnia ogólne kryteria dla zaburzenia osobowości oraz obecne są cechy kilku różnych zaburzeń osobowości (choć w niewystarczającej ilości, by postawić diagnozę konkretnego); 2.   wzorzec spełnia ogólne kryteria dla zaburzenia osobowości, ale osoba spełnia kryteria zaburzenia osobowości nieujętego w DSM-5 (np. pasywno-agresywne zaburzenie osobowości).

 

 W Polsce obowiązuje Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD 10, w której przez zaburzenia osobowości rozumie się głęboko utrwalone wzorce, które odbiegają od przeciętnych wzorów zachowania przyjętych w danej kulturze. Charakteryzują się one mało elastycznymi reakcjami na różne sytuacje oraz trudnościami w wielu zakresach funkcjonowania psychologiczno – społecznego.

Za podstawowe elementy patogenetyczne kształtowania się zaburzeń osobowości przyjmuje się czynniki społeczno-kulturowe. Przede wszystkim nieprawidłowości w przebiegu procesów wychowania (rodzina, szkoła) i socjalizacji, głównie w zakresie internalizacji norm społecznych, formowania hierarchii wartości, kształtowania wzorców zachowania się i funkcjonowania w rolach społecznych itp. Cechy temperamentalne są również uwzględniane jednak traktowane są jako mniej ważny komponent.

Obraz kliniczny i różnicowanie.

W zaburzeniach osobowości i zachowania się dorosłych wyróżnia się generalnie trzy grupy psychopatologiczne:

1. swoiste zaburzenia osobowości;
2. mieszane inne zaburzenia osobowości;
3. trwałe zmiany osobowości, nie wynikające z uszkodzenia ani z choroby mózgu.

 Swoiste zaburzenia osobowości: są to głębokie zaburzenia charakteru i sposobu zachowania jednostki, obejmujące zazwyczaj kilka wymiarów (cech) osobowości i prawie zawsze związane są z zakłóceniem funkcjonowania psychospołecznego. Podzielono je zgodnie ze zbiorami cech, odpowiadających najczęstszym bądź najbardziej dominującym wzorcom zachowań.

Do kategorii swoistych zaburzeń osobowości zaliczamy zespoły kliniczne, które spełniają następujące kryteria ogólne:

• wyraźnie nieprawidłowe postawy i wyrażające się w wielu sferach psychicznych i związkach z innymi ludźmi;
• długotrwałość nieprawidłowych zachowań;
• wzorzec nieprawidłowego zachowania się jest całościowy i niedostosowany do sytuacji indywidualnych i społecznych;
• wymienione trudności zawsze pojawiają się w okresie późnego dzieciństwa lub okresie młodzieńczym i utrzymują się nadal w wieku dojrzałym;
• zaburzenia prowadzą do poczucia subiektywnego cierpienia (dyskomfortu psychicznego);
• często, choć nie zawsze, zaburzenia współwystępują z pogorszeniem funkcjonowania w rolach zawodowych i społecznych.

 Mieszane i inne zaburzenia osobowości

Kategoria zgodnie z zaleceniami ICD-10 obejmuje:

• mieszane zaburzenia osobowości z cechami niektórych specyficznych zaburzeń osobowości – poprzez niski stopień nasilenia objawów nie można zdiagnozować bardziej określonego rozpoznania; innymi słowy nie spełniają kryteriów żadnego ze specyficznych zaburzeń. Występują jedynie częściowo pewne ich cechy.
• zmiany osobowości, które nie mieszczą się w zakresie specyficznych zaburzeń osobowości oraz w obszarze nieprawidłowości powstałych na skutek ciężkich przeżyć lub długotrwałej sytuacji stresowej, mogą być jednak rozpatrywane jako występujące wtórnie do podstawowego rozpoznania (czyli współistnieć np. z zaburzeniami afektywnymi lub nerwicowo-lękowymi).

Trwałe zmiany osobowości, nie wynikające z uszkodzenia ani z choroby mózgu.

Grupa diagnostyczna zaburzeń osobowości i zachowania się dorosłych to trwałe zmiany osobowości (utrzymujące się co najmniej 2 lata). Nie wynikają one z uszkodzenia ani z choroby mózgu. Pojawiają się one często już w okresie dojrzałości w następstwie silnego lub długotrwałego stresu. skrajnej deprywacji potrzeb, kalectwa lub przewlekłej choroby somatycznej, przejścia poważnej choroby psychicznej u ludzi, u których przedtem nie stwierdzano zaburzeń osobowości. Tej kategorii rozpoznań należy używać jedynie wtedy, gdy dochodzi do wyraźnej, znaczącej i względnie trwałej zmiany zachowania się; nie występującego przed patogennym doświadczeniem. Wcześniej trzeba wykluczyć zmiany osobowości stanowiące ujawnienie się innej choroby psychicznej (np. psychozy) lub będące objawem rezydualnym wcześniej przebytych zaburzeń psychicznych, a także organiczne zaburzenia osobowości. Szczególnie trudne może okazać się różnicowanie między nabytymi zmianami osobowości a nasileniem cech – w wyniku stresu lub psychozy – istniejących już wcześniej swoistych zaburzeń osobowości.

W ICD-10 w grupie trwałych zmian osobowości, nie wynikających z uszkodzenia ani z choroby mózgu wyróżnia się dwie zasadnicze podkategorie; są to:

• trwała zmiana osobowości po katastrofacli (przeżyciu sytuacji ekstremalnej);
• trwała zmiana osobowości po chorobie

Klasyfikacja ICD-10 wyróżnia następujące zaburzenia osobowości F60:

• Osobowość paranoiczna F60.0
• Osobowość schizoidalna F60.1
• Osobowość dyssocjalna F60.2
• Osobowość chwiejna emocjonalnie F60.3
  • Osobowość chwiejna emocjonalnie typ impulsywny F60.30
  • Osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline F60.31
• Osobowość histrioniczna F60.4
• Osobowość anankastyczna F60.5
• Osobowość lękliwa (unikająca) F60.6
• Osobowość zależna F60.7
• Inne określone zaburzenia osobowości F60.8
• Zaburzenia osobowości BNO (bliżej nie określone) F60.9
• Zaburzenia osobowości mieszane i inne zmiany osobowości F61.0

Krótka charakterystyka zaburzeń osobowości.

Osobowość paranoiczna

Nadmierna wrażliwość na niepowodzenie i odrzucenie • Skłonność do długotrwałego przeżywania przykrości • Podejrzliwość, tendencja do zniekształcania doświadczeń • Walczące, sztywne poczucie własnych praw • Nawracające, nieuzasadnione podejrzenia dotyczące wierności seksualnej współmałżonka lub partnera • Utrwalona postawa ksobna związana szczególnie z przecenianiem własnego znaczenia

Schizoidalna

Brak lub znikoma liczba działań służących przyjemności • Chłód emocjonalny, wycofanie się lub spłycenie uczuciowości • Ograniczona zdolność wyrażania przyjaznych, ciepłych uczuć lub gniewu wobec innych • Brak zainteresowania zarówno pochwałami, jak i krytyką

Słabe zainteresowanie doświadczeniami seksualnymi z innymi osobami • Konsekwentne wybieranie samotnictwa • Silne pochłoniecie fantazjowaniem i introspekcją • Brak bliskich przyjaciół lub ufnych związków z osobami oraz brak potrzeby takich związków • Wyraźna niewrażliwość wobec obowiązujących norm i konwencji społecznych, lekceważenie ich nie jest zamierzone

Dyssocjalna

Bezwzględne nieliczenie się z uczuciami innych • Silna i utrwalona postawa nieodpowiedzialności i lekceważenia społecznych norm, reguł i zobowiązań • Niezdolność utrzymania trwałych związków z innymi, chociaż nie ma trudności w ich nawiązywaniu

Bardzo niska tolerancja frustracji i niski próg wyzwalania agresji, w tym zachowań gwałtownych • Niezdolność przeżywania poczucia winy i wykorzystywania doświadczeń, a w szczególności – doświadczanych kar • Wyraźna skłonność do obwiniania innych lub wysuwania pozornie zasadnych racjonalizacji zachowań, które są źródłem konfliktów z otoczeniem

W kontekście cech osobowości występujących w tej grupie najczęściej mówi się o przestępstwach, postawach antyspołecznych, psychopatii (ciężkim zaburzeniem struktury charakteru, a także sposobu zachowania).

Uznaje się, że pojęcie psychopatii jest znacznie węższe niż np. osobowości antyspołecznej. Dyssocjalne zaburzenie osobowości to pojęcie, które jest diagnozą medyczną, termin „psychopatia” zalicza się zazwyczaj do dziedziny psychiatrii sądowej. Traktowany on jest jako „diagnoza prawna” (Morana H.C. et al., 2006).

Opis cech psychopatii pojawiał się w literaturze fachowej już na przełomie XIX i XX w., jednak dopiero Cleckley w pracy The Mask of sanity (1950 r.) podjął próbę scharakteryzowania psychopaty.

Psychopatia jako specyficzny rodzaj zaburzenia osobowości charakteryzujący się trzema szeroko pojmowanymi cechami: arogancki i kłamliwy styl funkcjonowania interpersonalnego, poważne deficyty rozumienia, przeżywania i ekspresji emocji oraz mocno zaznaczona impulsywnością zachowania.

Hervey Cleckley, Stworzył listę 16 cech opisujących osobę, u której stwierdza się psychopatyczne zaburzenie osobowości:

• nieumiejętność korzystania z uprzednich doświadczeń,
• konsekwentne powtarzanie zachowania nawet wtedy, gdy jest się za nie karanym,
• nieumiejętność tworzenia planów życiowych,
• rzadkie odczuwanie lęku, na ogół brak poczucia winy,
• nie można na takiej osobie polegać,
• nieadekwatność motywacji zachowań prowadząca do antyspołecznych przejawów,
• nieprzestrzeganie zasad dyscypliny,
• nieumiejętność wyzbycia się dążenia do doraźnych przyjemności,
• ubóstwo uczuciowe kontaktów emocjonalnych z innymi,
• życie seksualne ubogie, powierzchowne i o małej integracji uczuciowej z partnerem,
• nieumiejętność wchodzenia w interakcje społeczne,
• impulsywność w reakcjach na różne sytuacje, nie branie pod uwagę konsekwencji swojego postępowania mimo znajomości zasad właściwego zachowania,
• umiejętność robienia dobrego wrażenia na otoczeniu, wzbudzania do siebie zaufania innych i manipulowania nimi,
• nawet mała ilość alkoholu może wzbudzić impulsywną reakcję, nadmierną fantazję i nieodpowiedzialność,
• brak wyrzutów sumienia,
• rzadkie dokonywanie samobójstw.

Najpopularniejsze obecnie ujęcie zagadnień dotyczących psychopatii znajdziemy w pracach kanadyjskiego psychologa kryminalnego Roberta D. Hare’a (emerytowany profesor Uniwersytetu Kolumbii Brytyjskiej, doradca FBI ds. zwalczania uprowadzeń dzieci i seryjnych morderstw), który wraz ze swoim zespołem pracował wiele lat nad tym zagadnieniem. Na bazie wypracowanej przez Cleckleya, Hare przeformułował nieco pojęcie psychopatii, rozciągając jego zakres do specyficznego zaburzenia osobowości. Robert D. Hare jest obecnie niekwestionowanym liderem badań nad psychopatią, szczególnie w kontekście skłonności do zachowań przestępczych (Hare R.D., 1992; Hare R.D., 1998).

Chwiejna emocjonalnie

Typ impulsywny

Wyraźna skłonność do działań impulsywnych bez uwzględniania ich konsekwencji • Wyraźna skłonność do kłótliwego zachowania i do konfliktów z innymi • Łatwość wybuchania gniewem lub przemocą, z niezdolnością do panowania nad gwałtownymi zachowaniami •Trudność podtrzymania działań, które nie wiążą się z natychmiastową nagrodą • Nastrój niestabilny i kapryśny

Typ borderline (z pogranicza)

Niejasny lub zaburzony obraz samego siebie, własnych celów i wewnętrznych preferencji (w tym również seksualnych) • Skłonność do angażowania się w intensywne i niestabilne związki, często prowadzące do kryzysów emocjonalnych • Usilne próby uniknięcia doświadczenia porzucenia • Powtarzające się groźby lub działania samouszkadzające • Stałe uczucie pustki wewnętrznej

Osobowość histrioniczna

Dramatyzowanie siebie, teatralność, przesadny wyraz emocjonalny • Sugestywność • Powierzchowna i chwiejna uczuciowość • Stałe poszukiwanie podniet oraz działań, dzięki którym osoba staje się centrum uwagi • Niestosownie uwodzicielskie wygląd lub zachowanie • Nadmierna koncentracja na atrakcyjności fizycznej

Osobowość anankastyczna

Nadmierne przeżywanie wątpliwości i nadmierna ostrożność • Koncentracja na szczegółach, regulaminach, inwentaryzowaniu, schematach postępowania etc. • Perfekcjonizm przeszkadzający w wypełnianiu zadań • Nadmierna sumienność i skrupulatność

Osobowość lękliwa (unikająca)

• Uporczywe i wszechogarniające uczucie napięcia i niepokoju • Przekonanie o społecznym nieprzystawaniu, indywidualnej nieatrakcyjności lub niższości w stosunku do innych osób • Nadwrażliwość na odrzucenie i krytykę w sytuacjach społecznych

Niechęć do wchodzenia w bliższe związki z ludźmi, o ile nie zapewniają akceptacji • Ograniczony styl życia z powodu potrzeby zapewniania sobie fizycznego bezpieczeństwa •Unikanie kontaktów społecznych lub zawodowych związanych z bliskim kontaktem z ludźmi, z powodu obawy przed krytyką, dezaprobatą lub odrzuceniem

Osobowość zależna

Zachęcanie innych do przejęcia odpowiedzialności za większość własnych decyzji życiowych lub przyzwalanie im na to • Podporządkowanie własnych potrzeb potrzebom osób, od których jest się zależnym, oraz uleganie ich życzeniom bez zastrzeżeń • Niechęć do stawiania nawet racjonalnych wymagań osobom, od których jest się zależnym

Poczucie niewygody i bezradności w sytuacji osamotnienia, z powodu nadmiernej obawy przed niezdolnością zatroszczenia się o siebie • Koncentracja na obawie pozostania bez opieki • Ograniczona zdolność podejmowania codziennych decyzji bez nadmiernego szukania rad i zapewnień u innych osób

Inne określone zaburzenia osobowości

Osobowość (zaburzenia):

– ekscentryczna

– uległa (typu „haltlose”)

– niedojrzała

– narcystyczna

– bierno-agresywna

– psychoneurotyczna

Zaburzenia osobowości BNO

– Nerwica charakteru BNO

– Osobowość patologiczna BNO

Zaburzeniach określane jako BNO to te, w przypadku których trudno wyodrębnić jeden najbardziej charakterystyczny rys zaburzeń osobowości. Nie jest to choroba psychiczna. Jest to rys osobowości, który utrudnia funkcjonowanie w różnych obszarach.

Inne określone zaburzenia jak i zaburzenia osobowości BNO dotyczą sytuacji, w zostały zidentyfikowane zaburzenie osobowości, istniały dowody na istnienie zaburzenia ogólnego jednak nie zostały spełnione kryteria dla żadnego konkretnego zaburzenia osobowości. Te dwie grupy różnią się jedynie określeniem, dlaczego objawy nie odpowiadają określonemu zaburzeniu lub brakiem podania przyczyny w przypadku nieokreślonych zaburzeń osobowości.

Zaburzenia osobowości mieszane i inne zmiany osobowości – nie wynikające z uszkodzenia ani z choroby mózgu.

Bibliografia

1. Jakubik, Zaburzenia osobowości, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2003

2.  Aleksandrowicz, Psychopatologia zaburzeń nerwicowych i osobowości Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2002

3. Przybysz. Psychiatria Sądowa, Fundacja TUMULD, 2003

4. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Kraków-Warszawa,1998

5. B. Ustuin i in., ICD-10 Zaburzenia psychiczne u osób dorosłych. Opisy przypadków klinicznych, American Psychiatric Press, Gdańsk,1999

6. Pervin, Psychologia osobowości”, Gdańskie Wydawnicto Psychologiczne, Gdańsk, 2002

7. K. Gierowski i in. Psychologia w postępowaniu kamym, LexisNexis, Warszawa, 2008

8. Lipczyński, Psychologia Sądowa, Difin, Warszawa, 2007

9. Cierpiałkowska, Psychopatologia, Scholar, Warszawa, 2013

10. Millon Theodore i inni, Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie, Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia. Polskie Towarzystwo Psychologiczne, 2005

11. Cleckley H. (1950). The mask of sanity. St. Louise, Mosby.

12. Anthony Ryle, Stephen Kellett, Cognitive Analytic Therapy, [w:] John W. Livesley, Roseann Larstone (red.), Handbook of personality disorders: theory, research, and treatment, wyd. 2, New York: The Guilford Press, 2018

13. Cummings M. A. (2015). The neurobiology of psychopathy: recent developments and new directions in research and treatment. CNS Spectr. 2015 Jun; 20(3): 200–6. doi: 10.1017/S1092852914000741. Epub 2015 Feb 20. PMID: 25698308.

14. DSM-V. This pattern has also been referred to as psychopathy, sociopathy, or dyssocial personality disorder. (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Fifth Edition. DSM-5).

15. Hare R.D (1998) Psychopathy, affect and behaviour. [W:] D. Cooke, A. Forth, R.D. Hare (red.), Psychopathy: Theory, research and implications for society (s. 105–139). Dordrecht: Kluwer. Hare R.D. (2003). Hare PCL-R, 2nd Edition. Toronto, Multi-Health Systems.

16. Hare R.D. (1991). The Hare Psychopathy Checklist – Revised. Manual, Toronto: Multi-Health Systems. Hare R.D. (1996). Psychopathy: A clinical construct whose time has come. Criminal Justice and Behavior 23, 25–54.

17. Hare, R.D. et al., (1988). Male Psychopaths and Their Criminal Careers, J. Consulting & Clinical Psychol. 76(5), 893–899.

 

Inne źródła

https://wylecz.to/uklad-nerwowy-i-psychiatria/zaburzenia-osobowosci-rodzaje-przyczyny-objawy-leczenie/

https://www.psych.waw.pl/wp-content/uploads/2017/10/Zaburzenia-osobowo%C5%9Bci.pdf

https://psychologiawpraktyce.pl/artykul/osobowosc-przestepcy-psychopatia

https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/zaburzenia_osobowosci/69913,zaburzenia-osobowosci

Marek R.